πολιομυελίτιδα

Νόσος λοιμώδης, η οποία οφείλεται σε ιό που προκαλεί φλεγμονή και καταστροφή της φαιάς ουσίας των μπροστινών κεράτων του νωτιαίου μυελού και έχει ως αποτέλεσμα την παράλυση και την ατροφία των εξαρτώμενων μυών. Από τους διάφορους ορολογικούς τύπους του υπεύθυνου για τη νόσο ιού, οι σημαντικότεροι είναι: ο τύπος 1 (Brunhilde), στον οποίο οφείλονται πάνω από το 80% των περιπτώσεων, ο τύπος 2 (Lansing) και ο τύπος 3 (Leon). Ο νευροτρόπος ιός εισχωρεί από το βλεννογόνο του πεπτικού συστήματος και φτάνει στα νευρικά κέντρα κινούμενος πιθανόν κατά μήκος των περιφερειακών νευρικών ινών. Η π. έχει γενικά επιδημικό χαρακτήρα. Στον 20ό αι. διαδόθηκε κυρίως στην Ευρώπη και στην Αμερική. Οι επιδημίες εμφανίζονταν κυρίως το καλοκαίρι και στις αρχές του φθινοπώρου, αλλά σήμερα έχει σχεδόν εξαφανιστεί από ολόκληρη την Ευρώπη χάρη στους μαζικούς εμβολιασμούς που έγιναν κατά τη δεκαετία 1960-70. Πηγή του ιού είναι ο πάσχων ή ο φορέας. Αυτός μολύνει με τα απεκκρίματά του, ιδιαίτερα του εντέρου, το περιβάλλον του. Ο συνηθέστερος τρόπος μετάδοσης είναι ο υδατογενής (νερά που μολύνονται από υπονόμους, βόθρους κλπ.). Η απευθείας μετάδοση είναι ελάχιστα πιθανή εξαιτίας του ότι ακόμα και σε περίπτωση επιδημίας τα κρούσματα δεν είναι ενδοοικογενειακά αλλά σκόρπια. Οι παθολογοανατομικές αλλοιώσεις, που προκαλεί ο ιός, απαντώνται συνηθέστερα στο οσφυϊκό και στο ιερό τμήμα του νωτιαίου μυελού, αν και μπορεί να προσβληθεί οποιαδήποτε άλλη περιοχή του νωτιαίου μυελού. Η φαιά ουσία των μπροστινών κεράτων του νωτιαίου μυελού παρουσιάζει φλεγμονώδη διήθηση, καταστροφή και στη συνέχεια φαγοκυττάρωση των νευρώνων της περιοχής, οι οποίοι αντικαθίστανται από νευρογλοία. Επειδή οι αλλοιωθέντες νευρώνες αποτελούν σημαντικό ενδιάμεσο σταθμό στη μετάδοση των νευρικών ερεθισμάτων στους μύες, η καταστροφή τους έχει ως αποτέλεσμα την παράλυση των αντίστοιχων μυών. Η πορεία της π. μπορεί να σχηματοποιηθεί σε τέσσερα στάδια: προπαραλυτικό, παραλυτικό, της υποχώρησης και τελικό. Ύστερα από μια περίοδο επώασης δύο περίπου εβδομάδων, εκδηλώνονται διαταραχές των ανώτερων αναπνευστικών οδών και του γαστρεντερικού συστήματος, πυρετός διάφορου τύπου, γενικές νευρικές διαταραχές (ανησυχία, τρόμος ή απάθεια και λήθαργος· πονοκέφαλος και αυχενική δυσκαμψία) συχνά παρατηρείται έντονη εφίδρωση. Αυτή την αρχική φάση μικρής διάρκειας ακολουθεί το παραλυτικό στάδιο με πρσβολή ενός ή περισσότερων άκρων (συνήθως των κάτω άκρων). Οι παραλύσεις άλλων μυών (διάφραγμα κ.ά.) είναι σπάνιες. Οι παραλύσεις είναι χαλαρού τύπου με κατάργηση των τεντονίων αντανακλαστικών· αυτή η κατάργηση των αντανακλαστικών μπορεί να εκδηλωθεί από την αρχή της νόσου και ν’ αποτελέσει έτσι χρησιμότατο σημείο για την έγκαιρη διάγνωσή της. Η διάρκεια αυτού του σταδίου ποικίλλει (συνήθως μερικές εβδομάδες). Κατόπιν ακολουθεί το τρίτο στάδιο, κατά το οποίο η παράλυση υποχωρεί και απομένουν οι αλλοιώσεις ομάδων μυών που επλήγησαν βαρύτερα· οι μύες που προσβάλλονται βαρύτερα είναι της ωμοπλάτης και του βραχίονα για τα άνω άκρα και οι εκτατικοί για τα κάτω άκρα. Οι προσβληθέντες από βαριά παράλυση μύες υπόκεινται σε ατροφία, οι άλλοι αναλαμβάνουν με ποικίλο ρυθμό μέχρι του τελικού σταδίου, κατά το οποίο εγκαθίστανται τα μόνιμα κατάλοιπα της νόσου. Η π. ως νόσος έχει μεγάλο βιολογικό εύρος. Οι περισσότεροι από τους προσβληθέντες περνούν τη νόσο με μορφή ελαφρά, που παραμένει αδιάγνωστη, ως ελαφρά διάρροια ή ελαφρά αναπνευστική νόσος, χωρίς παραλύσεις. Άλλες κλινικές μορφές της νόσου αποκλίνουν από την τυπική της πορεία: μηνιγγιτικές μορφές, με μηνιγγιτικά φαινόμενα, ιδίως στην αρχή, προμηκικές μορφές, βαριές και συχνά θανατηφόρες· η βαρύτατη ανιούσα παράλυση του Λάντρι, που αρχίζει από τα κάτω άκρα και εξαπλώνεται στον κορμό και στα άνω άκρα μέχρι που προσβάλλει τους αναπνευστικούς μυς και προκαλεί το θάνατο· τέλος αναφέρεται και μια εγκεφαλιτική μορφή. Αν και μερικές φορές παρουσιάζονται ορισμένες δυσκολίες στη διαφορική διαγνωστική της νόσου από μερικές μηνιγγίτιδες, και πολυνευρίτιδες, γενικά η διάγνωση της π. είναι εύκολη. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι πρόοδοι της θεραπευτικής και ιδίως της προφύλαξης από τη νόσο, που πραγματοποιήθηκαν τα τελευταία χρόνια. Βασικής σημασίας είναι η απόλυτη ανάπαυση στο κρεβάτι σε όσο το δυνατόν πιο ήσυχο περιβάλλον· πολλών ειδών θεραπείες έχουν δοκιμαστεί, αλλά τα αποτελέσματά τους είναι συζητήσιμα· φαίνεται ότι έχει ευνοϊκά αποτελέσματα η «εν τω βάθει» ακτινοβόληση (ακτίνες Ρέντγκεν) του νωτιαίου μυελού για να μειωθεί το φλεγμονώδες οίδημα των ιστών. Απαραίτητη είναι η χρησιμοποίηση του σιδηρού πνεύμονα όταν έχουν προσβληθεί οι αναπνευστικοί μύες. Όταν εγκατασταθούν οι παραλύσεις εφαρμόζεται φυσιοθεραπεία (μαλάξεις, γυμναστική, ηλεκτροθεραπεία, κινησιοθεραπεία) στα προσβληθέντα μέρη. Όσον αφορά στην προφύλαξη, υπάρχουν σήμερα εμβόλια αβλαβή και πολύ αποτελεσματικά, τόσο ώστε εξαφάνισαν τη νόσο από ολόκληρες χώρες όταν οι εμβολιασμοί έγιναν σε ευρεία κλίμακα. Το εμβόλιο Salk προφυλάσσει αποτελεσματικά από τις παραλυτικές μορφές και γίνεται με ένεση νεκρού ιού. Το εμβόλιο Sabin χορηγείται από το στόμα και είναι ζωντανός ιός π., που όμως δεν προκαλεί παραλύσεις· είναι ακίνδυνο και μπορεί εύκολα να δοθεί σε όλο τον παιδικό πληθυσμό. Χάρη στα εμβόλια αυτά, κυρίως στο Sabin, η π. εξαφανίστηκε σχεδόν από ολόκληρη την Ευρώπη. Στην Ελλάδα ο γενικός εμβολιασμός, με εμβόλιο Sabin, έγινε το 1965 σε όλα τα παιδιά ηλικίας 1-18 ετών. Από 400-500 κρούσματα που είχαμε το χρόνο, έπεσε ο αριθμός αυτός στα 11 τον άλλο χρόνο. Ο εμβολιασμός εξακολουθεί να γίνεται για τα παιδιά που γεννώνται στο μεταξύ. Δείγμα εμβολίου πολιομυελίτιδας, που χορηγείται από το στόμα. Η γενική διευθύντρια της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας χορηγεί το εμβόλιο Sabin σε βρέφος σε περιοχή της Β. Ινδίας (φωτ. ΑΠΕ).

* * *

η, Ν

ιατρ. οξεία λοιμώδης ιογενής νόσος με συμπτώματα που εκτείνονται από την ελαφρά λοίμωξη, χωρίς παράλυση, έως και εκτεταμένη παράλυση τών εκούσιων μυών.

[ΕΤΥΜΟΛ. Αντιδάνεια λ., πρβλ. αγγλ. poliomyelitis (< πολιός «φαιός» + μυελός + -ῖτις / -ίτιδα*)].